“Η μπαλάντα του κυρ Μέντιου” είναι ποίημα του Κώστα Βάρναλη, το οποίο συμπεριλήφθηκε στην ποιητική συλλογή “Τα Ποιητικά” το 1956, από τον εκδοτικό οίκο Κέδρος. Το ποίημα αποτελείται από 26 στροφές και 104 στίχους. Πρόκειται για ένα από τα πιο δημοφιλή ποιήματα του ποιητή. Είναι μια σατιρική αφήγηση, λαϊκού και επαναστατικού χαρακτήρα. Ο ήρωας του ποιήματος είναι ο κυρ Μέντιος (γαϊδούρι), που παραλληλίζεται με τον σκλαβωμένο άνθρωπο, τον αδιαμαρτύρητο, τον υπομονετικό. Ο Βάρναλης, στο ποίημα του, προσπαθεί να αφυπνίσει τον λαό μέσω αυτής της σάτιρας.
Πρώτη, χρονολογικά, μελοποίηση αυτού του ποιήματος -και δισκογράφηση- έγινε όπως προκύπτει το 1975, από τη Μαίρη Δαλάκου στο άλμπουμ “Σατυρικά”, που κυκλοφόρησαν μαζί με τον Ευάγγελο Πιτσιλαδή. Η Δαλάκου μελοποίησε το ποίημα και το ερμήνευσε. Σίγουρα κάτι πολύ διαφορετικό από αυτό που γνωρίζουμε από την πολύ γνωστή επόμενη μελοποίηση.
Το 1978 ο Νίκος Ξυλούρης ερμηνεύει την πολύ γνωστή μελωδία που γνωρίζουμε όλοι, στο δίσκο “Σάλπισμα” που περιείχε ποιήματα των Κώστα Βάρναλη, Κώστα Καρυωτάκη, Άρη Αλεξάνδρου και Δημήτρη Θάνου, μελοποιημένα από τον Λουκά Θάνο. Γράφει ο συνθέτης στο οπισθόφυλλο του δίσκου: “Μελοποιημένα το 1969 – 1972, ενορχηστρωμένα το 1974 και ηχογραφημένα το 1976, παρ’ όλο που χρειάστηκαν 3 χρόνια απ’ όταν τελειώσαμε τις ηχογραφήσεις και 10 απ’ όταν άρχιζα να τα συνθέτω, για να δοθούν στο εμπόριο και με βρίσκουν μετουσιωμένο σ’ αυτόν τον κυκεώνα της αλλαγής της 10ετίας που ανδρωθήκαμε, πιστεύω ακόμα στη γνησιότητά τους, είναι και αυτά πρoϊόντα του περιβάλλοντος της εποχής”.
Ακόμα κι έτσι, ο δίσκος δεν κυκλοφόρησε ούτε το 1978 αν και ηχογραφημένος. Αντίθετα κυκλοφόρησε το 1980, μετά το θάνατο του Νίκου Ξυλούρη. Και σύμφωνα με όσα λέει η σελίδα του στο Facebook, ο δίσκος δεν κυκλοφόρησε αν και ηχογραφήθηκε, λόγω αλλαγής στο στιλ που ήθελε να έχει η Columbia εκείνο το διάστημα. Κι αμέσως μετά το θλιβερό και ξαφνικό γεγονός του θανάτου του Ψαρονίκου, φάνηκε μάλλον σαν εμπορική ευκαιρία η κυκλοφορία αυτού του δίσκου και κάποιων άλλων που κυκλοφόρησαν κατόπιν.
Αυτήν την μελοποίηση του Θάνου την ηχογράφησαν αργότερα και ο Νότης Σφακιανάκης (σε συλλεκτική και Live δισκογραφία) και ο Μανώλης Λιδάκης το 2004 στο άλμπουμ “Όσα σου ‘χω πει”.
Το 1984 μια άλλη μελοποίηση υπήρξε από τον Σωτήρη Ρεμπάπη, στο δίσκο του “Νταηλιάνα” που μελοποιεί Βάρναλη, Ελένη Βακαλό και Δημήτρη Κατσαγάνη. Το αποτέλεσμα για την “Μπαλάντα του Κυρ Μέντιου” είναι άκρως ενδιαφέρον και εντελώς μακριά από τη μελοποίηση του Λουκά Θάνου με βασική οργανική συνοδεία το μπουζούκι και το βιολί. Ερμηνεύει ο Γιώργος Υδραίος.
Η τελευταία χρονικά ηχογράφηση, η οποία έχει διαφοροποίηση στη λογική της, είναι αυτή του Τάσου Γκρους στο άλμπουμ του 2024 “Οι ρίζες του κόσμου”. Δεκαπέντε τραγούδια ενάντια στη δικτατορία, τα οποία είχαν μελοποιηθεί την περίοδο 1970-74 που ο συνθέτης ήταν φοιτητής στην Ιταλία. Ο Τάσος Γκρους μάλιστα, σε συνέντευξη που μου είχε δώσει, θεωρεί ότι η δική του μελοποίηση είναι η πρώτη όλων, ανεξάρτητα αν η κυκλοφορία του γίνεται με καθυστέρηση… σχεδόν 50 χρόνων. Σίγουρα πάντως είναι μάλλον η μοναδική τέτοια περίπτωση! Στο άλμπουμ αυτό το ποίημα “Η μπαλάντα του Κυρ Μέντιου” ερμηνεύεται από τον Αλέξανδρο Καψοκαβάδη συνοδεία Χορωδίας, που είχε αναλάβει και την ενορχήστρωση του άλμπουμ. Ο Τάσος Γκρους εδώ μελοποιεί Γιάννη Ρίτσου, Κώστα Βάρναλη, Κώστα Καρυωτάκη, Πάμπλο Νερούδα και Ναζίμ Χικμέτ σε μετάφραση του Γιάννη Ρίτσου.
